Øystein Orten: Rasmus Rebellen (2013)

Øystein Orten: Rasmus Rebellen (2013)

På høgt nivå

Den historiske romanen har høg status i norsk litteratur. Arven etter Sigrid Undset og Vera Henriksen er blitt halden i hevd av fleire dyktige forfattarar med både skrivetalent og solid historiekunnskap. Den moldebaserte sunnmøringen Marta Schumann (1919-1994) og fræningen Ragnhild Magerøy (1920-2010) er berre to av fleire framståande namn på området frå vår del av landet. 

Ein fersk representant for sjangeren er Øystein Orten frå Hareid, med sterke familierøter i Sandøy. Han begynte som lyrikar med debutsamling i 1995 og gav ut to samlingar til etter det. Han har også fleire romanar, ei novellesamling og ei dokumentarbok på lista. Det har heller ikkje skorta på kritikarros. Og nå også ein historisk roman frå 1600-talet med tittelen «Rasmus Rebellen». 

Det er ikkje eit ukjent historiske materiale Orten legg til grunn for boka. Han tar oss med tilbake til dansketida på midten av 1600-talet og viser fram det velkjende herre-slave forholdet som eksisterte mellom den kongelege makteliten i Danmark og dei utplyndra småkårsfolka på øyar, inne i fjordane og langs strendene på Nordvestlandet. Økonomisk svinebundne fiskarar og småbønder vrir seg under maktmisbruken dei blir utsette for av kongens embetsmenn og korrupte skattefutar. Det er som om heile situasjonen ropar etter eit opprør, etter aktiv motstand. Kort sagt etter ein rebell. 

Og rebellen stig fram frå historias halvmørke i helteskapnaden til den karismatiske fiskarbonden Rasmus Engelbrektsson Bust. Fødd i 1588 på Søre-Vartdal i Hareid sokn, Ørsta skipreide, opplyser forfattaren, som sjølv er ein fjern etterkommar etter Store-Rasmus. 

Som nemnt skriv Orten innanfor ein godt kjend historisk kontekst. Utfordringa er at dette ikkje er presentert som ei historiebok, men ein roman. Og denne utfordringa tar forfattaren så å seie på strak arm. Det historiske stoffet er blitt transformert på overtydande vis til ein fascinerande roman, til eit solid litterært verk. Ei dramatisk og tragisk livshistorie blir rulla opp, og vi følgjer bondeføraren Rasmus Engelbrektsson Bust frå først til sist. Romanen forsyner oss også med eit rikhaldig galleri av bipersonar, mange av dei framstår som svært viktige i handlinga. 

Mykje av styrken i romanen botnar i to forhold: forteljestilen og historiekunnskapen og det intime samspelet mellom dei. Orten lar Store-Rasmus sin forsterson, Aslak, opptre som forteljar i romanen, noko han gjer med bravur når han heilt usentimentalt fortel fosterfarens ofte blodige historie til Ragnhild, Rasmus sitt barnebarn. 

Eit avgjerande element i forteljestilen er bruken av språket. Måten Aslak ordlegg seg på kan minne om den korthogde og uttrykksfulle sagastilen. Ingen overflødige ord, korte setningar, velvalde ord med røter i lokalmiljøet, fargerike personnamn og tilnamn, utsøkt replikkunst, alt dette er det som skaper ein atmosfære av barskt vestlandsk kystmiljø og ein dåm av norsk kolonihistorie på 1600-talet. Forfattaren har dukka ned i sin eigen og vår forhistorie og funne ei soge som han formidlar på framifrå vis. 

Jostein Sæbøe

8.10.2013