VI SKÅLAR FOR HÅKON JARL

På ein lett fjelltur til Løkeberget kom det brått føre meg at det i år er 1025 år sidan Håkon Jarl slo jomsvikingane ved Hjørungavåg.

Som vi alle hugsar, inngjekk den norske kongen (ja, vi reknar han faktisk som det, sjølv om han eigentleg var vasall under den danske) ei pakt med trolldomsmaktene. 

Midt under slaget ofra han sonen Erling i eit heidensk blot (at Håkon Jarl ikkje tok Kvite-Krist si lære alvorleg sjølv om han var døypt, var jo noko danskane var ekstra irritert over). 

Så kom haglbygene. Krigslukka snudde. Bue Digre hoppa over bord med gullkistene. Og det meste av danehæren vart jaga på havet. 

Den (i fylgje Snorre) vakre Håkon Jarl vart etter denne knusande sigeren i 986 umåteleg populær landet over. Men suksessen gjekk kongen til hovudet. Han trudde han kunne få dei kvinnene han måtte ønske, og la seg difor etter også dei gifte og velståande. Det var både koner og døtrer. Dette skapte sterke kjensler mellom småhovdingane i Midt-Noreg. Rivalen Olav Tryggvason fekk dermed mange tilhengjarar som helst såg denne skjørtejegeren fjerna.

I fylgje barnelærdomen enda klappjakta på helten frå Hjørungavåg med at trælen Kark tok livet av herren sin i 995, etter at han fekk høyre om den gilde dusøren som var utlovd (det var då dei gøymde seg for forfylgjarane i grisebingen på Oppdal).

Vi kan dermed trygt seie at den mannlege kjønnsdrifta og svolten etter stendig nye kvinnfolk bidro temmeleg sterkt til at valdsmannen Olav Tryggvason kom til makta i kongeriket Noreg.

På sett og vis er det mange parallellar mellom Håkon Jarl og Bill Clinton.

For ikkje å snakke om Silvio Berlusconi.

Eller Dominique Strauss-Kahn.

Håkon Jarl var både ein buddy, ein brother og ein pikenes jens.

Men kvar stod slaget ved Hjørungavåg?

Teoriane er like mange som det finst lokalhistorikarar på Sunnmøre.

Eg held likevel ein knapp på Liavågen, som vi her ser munnar ut mot Storfjorden litt til venstre på biletet.

Sjølvsagt har krigshandlingane gått føre seg ute i fjorden, mellom Hareidlandet og Sulalandet (som vi skimtar bak til venstre).

Snorre bruker i Heimskringla proposisjonen VED og ikkje I.

Min eigen versjon av desse dramatiske hendingane står å lese i romanen Rabarbrakrigen  (lagt i munnen på historielæraren Skrubbesveisen).

Kva meir kom føre meg på veg opp mot Løkeberget?

Ikkje stort. Men på toppen kunne eg sjå heim (altså nordover).

Temperaturen låg rundt ti grader.

Ein kongeørn sirkla over hovudet på meg ei god stund.

Av mangel på lemen såg han vel seg om etter eit bytte.

På råsa ned mot Løset gløtta sola fram mellom bjørkagreinene.

Men sjølve sommaren let framleis vente på seg.

INGEN DAMER I REGN

Mai kan vere grå og kald og våt på Sunnmøre.

Men sjølv på laurdagar med yr og temperaturar under 10 grader kan dalen opne seg og gje kveik til både kropp og sinn.

Du spring ikkje einsam langs Kvitholvegen når lupinane helsar deg frå grøfteskjeret.

Du tek av i Kaldholen og siktar deg inn mot Ulsetbakken.

Ingen bilar eller menneske å sjå.

Eg har høyrt at enkelte finnmarkingar skyt med hagle på skilt med samiske namn.

På Sunnmøre er det fartsgrensene det går ut over. 

Same kor smalt og svingete det er.

Eg seinkar farta i siste bratta.

Kva gjer det vel at returen over Røyset kjennest tung.

Frå enden av vatnet skimtar eg gardane på Grimstad.

Medan regnet legg ørsmå dropar over bjørkeblada og vassliljene.   

Men ingen damer kom vandrande langs elva i dag.

Francesco Petrarca: Canzoniere

Av dei store renessansehumanistane frå Italia representerer Francesco Petrarca (1304-1374) sjølve bindeleddet mellom Dante Alighieri og Giovanni Boccaccio.

Faren til Petrarca, Ser Petracco, fekk same lagnanden som Dante då han i 1302 vart forvist frå Firenze av guelfane, den politiske grupperinga som også gjekk under namnet Dei svarte. Han søkte fyrst tilflukt i byen Arezzo, om lag seks mil sør om Firenze. Etter dette levde han eit svært omflakkande liv.

Sonen Francesco vart fødd i Valdarno, der Ser Petracco hadde slektsrøtene sine, før familien reiste til Pisa, og seinare til Avignon, der paven hadde tilhald i denne perioden.     

Francesco vart så send til Montpellier og Bologna for å studere jus, men etter at faren døydde i 1323, returnerte han til Avignon, der han fekk seg mindre stillingar i den kyrkjelege administrasjonen.

Det er på dette tidspunktet han møter den uendeleg vakre Laura de Noves i Sainte-Claire-kyrkja. Hendinga er datert til 6. april 1327, og Petrarca vert mildt sagt svært hugteken av denne kvinna (eg trur det må vere dette amerikanske personlegdomspsykologar kallar peak experience).

I Sigmund Skards omsetjing (henta frå Framande dikt frå fire tusen år, Det norske samlaget 1968) skildrar han møtet slik:

Eg signar årets bel, eg signar året,

og månad, dag og time då det hende,

og stad og stelle der min lagnad vende

og eg vart bunden av to auge klåre.

Laura blir dronninga i poesien hans. Livet ut.

Men kjærleiken er uoppnåeleg. Laura er gift. Og kjenslene hans blir møtt på kjøleg vis.

Etter lange reiser gjennom Nord-Frankrike og Tyskland, kom Petrarca til Roma for fyrste gong i 1337. Her vann han ry som den fremste diktaren i si samtid. Trass i sine ufullendte studiar vart han fyrste påskedag 1341 hylla – med laurbærkrans på hovudet - som Romas største poet og historikar (magnus poeta et historicus) under ein høgtidleg seremoni på Kapitol. Den gamle romerske skikken med innsetjing av ein hoffpoet – poeta laurentis, jamfør den britiske poet laureate – vart altså gjeninnførd med Petrarca.

Av mange kontaktar som vart knytte i denne tida, kjem ein ikkje utanom møtet med Boccaccio, noko som utvikla seg til eit nært og livslangt vennskap. Boccaccio vart lenge sett på som Petrarca sin lærling, men beundringa skal ha vore gjensidig. Dei to diktarane studerte gresk språk og litteratur saman i Venezia og arbeidde medvite med å vekkje til live den antikke kulturen (særleg den greske). Dei representerer også det humanistiske renessanseidealet som sameinar det aristokratiske, det urbane, det lærde og det geistlege (då paven returnerte til Roma i 1367 var dette elles til stor glede for Petrarca).

Petrarca sin litterære produksjon er svært omfattande. Det aller meste er på latin,  men hovudverket hans er skrive på italiensk.

Canzionere (skrive mellom 1327 og 1374) inneheld altså 134 sonnettar som alle krinsar rundt den vakre – og uoppnåelege - Laura. 

Som vi forstår uttrykkjer dikta ei ulukkeleg forelsking på avstand. Lengten etter Laura er full av seksuelle spenningar. Dette er noko Petrarca vedgår i breva sine. Men aller mest er det snakk om ei kjensle av noko åndeleg.

I Göran O. Erikssons svenske omsetjing (henta frå Renässansens litteratur, Nordstedts 1996) heiter det:

Och jag sade gång på gång

fõrundrad, fylld av bãvan:

Hon måste vara fõdd i paradiset…

Laura representerer eit møte med det guddomelege. Eit nærver av Gud.

Sjølv etter at ho døydde (under Svartedauden) i 1348, held han fram med å dikte om henne.

Det er muligens rett å seie at med Petrarca sine elegiar over Laura fann det melankolske kjærleiksdiktet si litterære form. Nokon snakkar jamvel om denne spesielle tilnærminga som petrarkisme. Slik sett står både Lord Byron, Dante Gabriel Rossetti og (den unge) Ezra Pound i gjeld til han.

Petrarca døydde i Padova i 1374. Trass sin geistlege bakgrunn hadde han to born. Døtra Francesca stelte han til det siste. Ein god del av formuen hans vart testamentert til venen og læresveinen Boccaccio.

 

Giovanni Boccaccio: Decameronen

I lag med sambygdingane Dante Alighieri (1261-1321) og Francesco Petrarca (1304-1374) vert florentinaren Giovanni Boccaccio (1313-1375) rekna for å vere mellom dei fremste forfattarane under den italienske renessansen – La Rinascita.

Vesle Giovanni vart (høgst truleg) fødd i Paris, der faren dreiv forretningar, men vart (av uklåre årsaker) etter kort tid skild frå si franske mor Giannina og send til Firenze, der han i svært ung alder vart involvert i familien si mangslungne kremmarverksemd, og noko seinare til Napoli, der han studerte juss. 

Men trass i faren sine skyhøge ambisjonar for sonen, var det litteraturen som skulle legge si tunge hand på han.

I Napoli kom han i kontakt med prominente representantar frå det franske hertugdømet Anjou, som i ein kort periode hadde makta i denne bystaten, og det vert sagt at det var her han for fyrste gongen såg den vakre kongsdøtra Maria d`Acquino, som seinare skulle inspirere han til å skrive dei mange elegiane over den fiktive heltinna Fiammetta.

I 1340-åra (truleg i samband med farens sjukdom og død) returnerer Boccaccio attende til Firenze. Her livnærer han seg som diplomat (noko som innebar fleire utanlandsreiser, mellom anna til Brandenburg, Avignon og Roma) og forelesar (over Dantes forfattarskap) ved det nye universitetet i byen (skipa 1321). I 1350 innleier han eit livsvarig vennskap med Petrarca, som han beundra stort. Han døyr i Certaldo, faren sin heimby (som ligg 30-40 km sørvest av Firenze), i 1375.

Boccaccio har etterlate seg ei stor mengd historiske, filosofiske og poetiske skrifter. Ei av hans store bragder er omsetjingane av Homers store epos til latin. Han er i det heile ein nøkkelperson i gjenoppdaginga - og formidlinga - av gresk kultur i Italia. Men trass i at han seinare prøvde å distansere seg frå dette verket, er det likevel Decameronen (endeleg ferdigstilt i 1358) han er blitt hugsa for.

I dag blir som kjent Decameronen assosiert med sex, noko tallause nattklubbar og strippebarar med nettopp dette namnet kan vere ei lita påminning om.

Uansett vert Decameronen (frå gresk deca og hemera  - Dei ti dagane) sett på som eit høgdepunkt i renessanselitteraturen. 

Rammeforteljinga er dramatisk nok:

Ti unge menneske, tre menn og sju kvinner, flyktar frå Firenze etter utbrotet av Svartedauden i 1348. Dei tek inn i ein forlaten herskapsvilla utanfor byen. For å få tida til å gå, fortel dei historier til kvarandre.

Det er erotiske forteljingar det er snakk om, med rimeleg faste innslag som ei elskovssjuk og utru kone, ein bedradd ektemann, ein ung elskar og – ganske ofte – ein usedeleg munk.

Etter den tids målestokk var nok dette grovkorna og frivole soger, inspirert av dei franske fabliaux, altså korte, lettsindige anekdotar. Mange av dei kan nok minne oss om det norske skjemteeventyret.

Flyktningane fortel ti historier kvar i ti dagar. Det blir til saman hundre historier.

Medan pesten og døden herjar inne i byen, serverer altså desse ungdomane svært så dristige forteljingar til kvarandre. Dei feirar livet med døden som ein nærsøkjen tilskodar.

Slik blir seksualiteten sett fram som ei skapande og livgjevande kraft i ei tid med menneskleg depresjon og økonomisk fortaping. 

Parallelt med den høviske litteraturen, som heltedikta og riddarsogene ved dei kongelege hoffa, representerer desse historiene altså ein meir uhøvisk litteratur, henta frå det enkle, banale og groteske folkedjupet.

Historiene til Boccaccio var då også skrivne på italiensk, eit vulgært språk i mange i sine auge.

Verket vart seinare illustrert av den ikkje mindre kjende florentinaren Sandro Botticelli (1445-1510).

Decameronen har tvillaust vore til stor inspirasjon for Geoffrey Chaucer og Canterbury-forteljingane hans. Boccaccio sine noveller (vi bør vel kalle dei det) må også ha vore ein føresetnad for mange av Shakespeare sine figurar.

Som kjent var den aukande handelen i Middelhavet frå 1100- og 1200-talet og utetter (ikkje minst som fylgje av krosstoga og konkurransen om å utruste desse) med på å skape ein råsterk kapitalistisk økonomi i bystatar som Genova, Venezia, Milano og Firenze.

Ei økonomisk, politisk og militær rivalisering var altså med på å drive renessansekunsten fram. I Firenze investerte styrtrike familiar som Medici og Peruzzi store pengesummar i ulike former for kunst og utsmykningar. Vi må ikkje gløyme at dette er litt av bakgrunnen også for den litterære voksteren.

For meg er det eit ikkje så lite paradoks at medan Svartedauden innleier ei trehundreårig politisk, økonomisk og kulturell nedgangstid i kongeriket Norge, gir den same naturkatastrofen eit insitament til den kulturelle blømingstida vi noko upresist kallar renessansehumanismen.   

Så derfor:

Decameronen er forteljingar på trass.

Dei representerer hovudlaus grensebryting og feiring. Bakkanal og karneval. Medan døden lurer i bakgrunnen.

Nokon har sagt at alt nytt byrjar med sjukdom.

For livet er ein fest. Sjølv om verda går under.


PS:

Decameronen vart omsett til norsk for fyrste gong i 1934 av Henrik Rytter. Bokkklubbutgåva i hylla mi (frå 1980) inneheld eit utval på 33 historier. Dei vart lesne inn som lydbok i 1991 av Ingerid Vardund.

Øystein Orten: havflammen (1995)

Det udrepeleg vakre håpet

Øystein Orten frå Hareid si første diktsamling havflammen er ein hymne til menneska i havlandet og det udrepeleg vakre håpet. Alt i introduksjonsbolken plantar forfattaren føtene i eit industrielt kystsamfunn, og spør straks etter ...dei gamle hendene som bar guds bilete.

Og i ulike eigne tekstbilde prøver han å gjenskape dei gamle hendene som held oppe identiteten vår. I diktet dette er eit anna land insisterer forfattaren på at dei grunnleggjande elementa er grunnleggjande jamvel i ei moderne verd:

dette er eit anna land

her er ingen sommar

og ingen vinter

her finst ikkje steelgitarar

eller breibremma limousinar

under varm sol

berre kald sjø

grått berg og stirrig lyng

her speglar ikkje regnbogens vimplar

seg i tusen vindu langs dei grøne alleane

her stemnar ingen tog

i vilt jag mot neste hovudstad

ingen høgspente katedralar

strekkjer armane mot himmelen

dette er eit anna land

dette er eit anna land

Og ver klar over det med ein gong, lesar; mødrene i dette landet har høg verdi - og den fremste dygda deira er å seie frå seg mismotet:

gløym ikkje

at våre mødrer er kvinner frå periferien

med kongens fortenestemedaljar

for tapt mismot

Så veks han til, denne guten som blir mann og diktar. Og han registrerer at ...havet navigerer seg sjølv medan mennesket siglar mellom ytterpunkt. Og slik vinn mennesket røynsle og tankar om livets lovmessigheit. I diktet svartstille lærer vi hatet å kjenne:

hatet

ligg stille

og ventar

på vind

Ja, hatet er inderleg feigt i si inneslutta frykt og venting etter ytre påskot til å ruse opp. Sju ord på fire liner og eit lineskift, så har du det.

Tankar om død og fornying i det religiøse landskapet stig fram av smådikt som bedehuset sukkar :

dei gamle

syng haustsongar

for moralen

og døyr

sakte

og moment:

her finst kreative gravferder

over sjølvgodskap

og slekta

sin fortreffelegdom

Men så over til det levande. born på skuleveg minner om at omsorga for borna måler kvaliteten i samfunnet og er det overordna:

alt byrjar med dette

ingenting sluttar her

born på skuleveg

mødrer vinkande i dørene

gråtande englar ved himmelens portal

Vakkert og inderleg. Og eg gir meg lov til å flette desse tankane mot nokre liner i diktet in exelsis :

tapet

av uskuld

har skapt born utan voner

og menneske myrklagde

av media sine lysmassakrer 

Men også dette diktet munnar ut i eit lysstreif:

kunne valfarten mot lyset

starte i denne timen

For havflammen handlar om håpet. Det udrepelege. Slik formulert i diktet VEr helsa :

brør og systrer, håpet

er udrepeleg

vakkert

             lat oss

komponere håpet, hald tonen

hald ut - - -

Øystein Orten si stemme kling og skaper atterklang i romet og naturen. Slik handlar julaftadiktet 24.12 om fleire ting:

det snøva

og du breidde deg kvit

                            over markene

det regna

og du fløymde blå

                      i elvane

det fraus

og du slo brunnen

           til is

Diktsamlinga sluttar med det perspektivfulle diktet aVE - om kvar enkelt:

den

vesle mann

på den breie veg

mot mammons altar

og kvarmanns

smak

den

endelause alleen

som heiter livet

Eg trur Øystein Orten vil vise til vegar som fører bort frå mammons altar og kvarmanns smak, vegar vi begynner å gå først når vi prøver å komponere det udrepeleg vakre håpet der alt byrjar og ingenting sluttar - mellom

born på skuleveg

mødrer

vinkande i dørene

gråtande englar ved himmelens portal

Somme formuleringar i denne diktsamlinga er umåteleg vakre.

Leiv Arne Grimstad

Vikebladet/Vestposten 4. november 1995

KUNSTEN Å KOME TIL BERGEN

Bergen: Kafe Knøderen : Onsdag 11. mai 2011 : Klokka 1930.

Bak ein kvar forfattar sit andre forfattarar og lyttar. 

Nokre med vin i glaset. Ein og annan på prestesonvis.

Bak ein kvar forfattar sit andre forfattarar og ler.

Foto: Øystein Vidnes

Øystein Orten: Sjabervik (2011)

På vandring i Sjabervik

- Ei lesaroppleving -

På mange måtar liknar den litt uortodokse novellesamlinga Sjabervik ei minnebok - eller kanskje heller eit litterært bildealbum – med glimt frå eit tenkt bygdesamfunn på Sunnmøre gjennom 175 år. Men det er ikkje dei store hendingane i dette samfunnet som er «avbilda». Det er ikkje kommunestyret sine viktigaste vedtak eller store omveltingar i næringslivet som blir skildra. Heller ikkje er det dei mektige sine minnesmerke tekstene dreiar seg rundt. Denne strukturelle beingrinda, maktpersonane, som held oppe alle samfunn, er sjølvsagt med, men er plassert i bakgrunnen, som bipersonar eller kulissar. Fremst på scena i Sjabervik står gjerne dei med minst makt, dei det blir skrive lite om i avisene, outsidarane, dei med heller dårleg utgangspunkt. For her er mange fantastiske historier – i dobbel forstand – om særmerkte og heller uvanlege personar. Og på ulik vis, gjennom skiftande tider, stig dei fram frå utkanten, frå kulissane, inn i rampelyset og deler med oss ofte nokså spesielle episodar frå sine liv. Men her er likevel mykje gjenkjenning i forteljingane. Og det er vel det som også kjenneteiknar ein god fotograf eller malar, at han evnar å dra fram det særmerkte, men på ein slik måte at det framstår som noko vi kjenner att, kanskje til og med i oss sjølve, om vi torer å vere ærlege.

Etter å ha lese Sjabervik kjem det opp i meg funderingar over kva som eigentleg gjer eit samfunn interessant. Det er kanskje ikkje alt det som er mest synleg på overflata, - det kan ofte bere preg av kopiering av det ein trur er svært i andre samfunn. Nei, det er like gjerne dei uvanlege menneska og hendingane som set farge på samfunnsbildet - på godt og vondt. Og Sjabervik er ikkje ein idyll, sjølv om du finn det også i til dømes ein del nydelege natur- og miljøskildringar. Men det er personane, tankane deira og dei mange vanskelege og ofte vonde hendingane som råkar og omgir desse menneska, det meste dreiar seg om. Og dette gir perspektiv. Kva er eit liv? Er det ikkje eit samspel mellom det du blir gjeven av arv og miljø og det du gjer ut av det? Kanskje ikkje kor mange draumar som blir oppfylte, men heller den spennande vandringa fram mot dei.

Mange av personane i Sjabervik møter vi i skjellsettande og ofte dramatiske situasjonar, vel eigna til å kaste lys over fortida, men og å gi hint om draumar for framtida. Dette er gjerne situasjonar som sjeldan blir fotograferte og plasserte i eit vanleg bildealbum. Men dei lever likevel sitt usynlege – men sterke og betydningsfulle - liv mellom bilda vi finn der. - Her er eit lite knippe av dei mange lagnadene i Sjabervik: Tidleg i boka – og i historia til Sjabervik - møter vi Pige Naomi som tener hos Husfru og Husbond, og som hjelper – slik ho uttrykker det - sistnemnde kvar fjortande dag medan Husfru er på foreining. Dette blir det graviditet av, og vi fylgjer stakkars Pige Naomi i vekslinga mellom fortvilande sjølvmordstankar og håp. - Ei liknande veksling mellom undergang og håp – det siste synleg uttrykt i eit tatovert anker på overarmen - finn vi hos sjømannen som under andre verdskrigen står i maskinen i dirrande venting på torpedoar, men og full av lengt etter Sheila, kvinna som er mest like brei som Atlanteren. - Ein annan, bonden Immanuel, lengtar bakover medan han fester tauet i taket, fast bestemt på å forlate denne verda. Han hadde vanskar med å kome i gong med livet og kjærleiken. Så vart det teke frå han bit for bit, først barnet, så gradvis også hans kjære Kornelia. - Novellesamlinga har som desse eksempla viser, ein heller mørk tone. Men her er også lys og ein god del galskap, krydra med heller svart humor. Og innimellom all den tunge dramatikken lever folk i Sjabervik seg også gjennom mange av dei vanlege dagane med sine vare nyansar og sitt enkle liv.

Medan eit bilde i eit album er bore fram av eit direkte visuelt billedspråk, må personar og hendingar i ei novellesamling som Sjabervik naturleg nok formidlast gjennom eit anna språk, eit språk som liksom ymtar om noko meir, men held mykje skjult. Og her er mykje godt slikt språk, ja, her er mange språk. Det gjer det til ei ekstra mangfaldig oppleving at vi får møte både dansk i kapellan Søren Briis sitt oppseiingsbrev, tidleg riksmål i reiseskildringa «Et uønsket opphold», gammalt landsmål i dagboka med tittelen «Alle hendene i dalen», og sjølvsagt hovudspråket, forfattaren sin eigen poetiske og stilsikre nynorsk. Dette, saman med dei mange sjangrane som supplerer hovudsjangeren, novella, og dei mange glimta, men og dei lange linene, som malar ut landskapet og lynnet til folket med så stor kjærleik og på ein slik måte at ein lett føler seg heime i Sjabervik, skaper ei særeigen og rik lesaroppleving. I tillegg gir slektskapen mellom forteljingane, dei tynne – av og til nesten usynlege - trådane som bind saman, ei ekstra lyst til å bla gjennom minnealbumet Sjabervik endå ein gong - for å undersøke og oppdage meir.

Andreas Bjåstad

Vikebladet/Vestposten 7.mai 2011

FORTENT TAP

Då er det berre å gratulere Manchester City med ein fortent 1-0-siger i FA-Cup-finalen på Wembley i ettermiddag.

Stoke kom aldri med i denne kampen.

Berre i ein timinuttsperiode i byrjinga av andre omgang viste laget glimt av det vi veit dei kan. Kenwyne Jones KUNNE ha gjort det heilt store på eit råsterkt raid etter omlag ein times spel.

Og så var det cornerane på overtid, der den danske keeperen Thomas Sørensen (som spelte ein flott kamp) vart sendt opp for å jage ei utlikning.

Elles minte karane frå Staffordshire oss mest om eit middels femtedivisjonslag frå Sunnmøre. Lågt sjølvbilete. Dårleg tøtsj. For seint inn i duellane o s v.

Høgrebacken Andy Wilkinson (spelar nummer 28) hadde mildt sagt ein under middels dag og fekk vel knapt inn ei einaste takling.

Den tyske stopparen Robert Huth burde også ha blitt utvist etter berre ti minutt. 

Den olbogen hadde fortent raudt kort.

Framandlegionen Manchester City. Kjøpelaget Manchester City.

Dei burde ha vunne med mykje meir enn det eine målet som Yaya Toure frå Elfenbenskysten knuste i mål frå kort hald.

Det var klasseskilnad.

Trist, men sant.

Eg hadde Stoke-drakta på.

Vis Unita Fortior.

Men det hjalp ikkje.

Manchester City kunne juble heile vegen heim.

SPELAR NUMMER TO

For førti år sidan høyrde fotballen våren til.

Om vinteren rende vi på ski. Eller gjekk på skeiser. 

Viss vi ikkje spelte bordtennis i iskalde, uinnreidde kjellarrom med svakt lys.

Medan vi venta på tippekampane på NRK.

Av typen Wolverhampton - Birmingham 0 - 0 (etter at eit mål blei annulert for offside i andre omgang).

Fyrst når bøane låg berre og graset hadde grønkast i dei slake teigane oppunder skogkanten, leita vi fram fotballen og gjekk på dørene for å hanke inn folk.

Vi delte inn i to lag og spelte mot eitt mål.

Ingen merka at timane gjekk. Men kvelden kom, og det vart myrkt.

Då med eitt: Denne sterke kjensla av svolt.

Og så lukka ved å kome heim til ferskt grovbrød, smelta smør og rennande ripsbærsylte.

Seinare vart det organisert fotball. Ovanfor ser ein Hareid IL sitt gutelag hausten 1978. Ein eller annan gruskamp på bortebane må det ha vore.

Men han skal ha godt syn han som finn spelar nummer 2. Høgrebacken.

Oppgåva hans var kun å demme opp, øydelegge, forhindre osv.

Rask, kanskje til og med sterk, men alltid destruktiv.

Alt som gjekk føre seg på motstandaren sin banehalvdel var uinteressant.

Det store idealet var Stoke City sin høgreback John "Jackie" Marsh (f. 1948).

Ligacupvinnaren frå 1972. Han spelte totalt 433 kampar for klubben, men skora berre to mål.

Altså ein stålback av den gamle sorten. Aldri teknisk brilliant.

John Marsh enda karrieren med å invalidisere ein lovande ving frå ein eller annan klubb i Nordaust-England.

Eg hugsar ikkje kven det var, men eg meiner at John Marsh besøkte stakaren på sjukehuset.

How do you do.

I morgon sit voneleg begge karane på Wembley stadion då Stoke spelar FA-Cup-finalen mot Manchester City.

Det er så stort at eg nesten ikkje har ord for det. 

Problemet er at eg ikkje har kanalen.

Og NRKs Øyvind Johnsen har forlate oss. Det same har sidekommentatoren Billy Wright.   

Men drakt nummer to heng i skapet. Eg skal framleis greie å trenge meg inn i henne.

Vis unita fortior, står det på brystet.

Samhald gjer oss sterke.  

Saman vil ein jo alltid vinne til slutt.

  



SJABERVIK TILFELDIGVIS I BERGEN

Skulle du tilfeldigvis

vere i Bergen

på onsdag

kan du no

stikke innom

Kafe Knøderen

klokka 19

A perfect Day

A perfect Day. A perfect Place.

Nokre dagar. 

Det kan gjerne vere ein laurdag. Når du står opp klokka 0830. Utkvild. Og sola er i  ferd med å bryte gjennom. Og du hentar posten. Kokar kaffi. Et ferskt grovbrød med plommesylte. Og les avisene. Slik at du nesten må le.

Dagar då gradestokken viser 18 grader. Du er trygg på at det vil bli endå varmare. Himmelen er disig. Og du vaskar bil. Snakkar med naboen. Klappar katten. Arbeider litt i hagen. Ein liten time eller to. Klappar katten igjen.

Før sola bryt skikkeleg gjennom. Og du entrar altanen. Hiv av deg på overkroppen. Les ein halv time Espen Haavardsholm. Ein halv time Kåre Holt.

Og du reflekterer litt over det historiske råmaterialet som ligg til grunn for desse to forfattarskapa.

Et middag. Drikk kaffi igjen. Og berre pustar. 

Dagar då du brått bestemmer deg for at du vil springe til fjells. 

Kome opp i høgda og kjenne at alt er heilt stille. Og at dette er staden. 

Og at det eigentleg ikkje finst andre stader enn her.

At vi er heldige.  

Vi som bur der vi bur.

Ingen sjaber fest

Sjabervik lansert til lyden av visesong, dikt og gravemaskiner

Vi må vel seie at det vart ein svært vellukka lanseringsfest for novellesamlinga Sjabervik onsdags kveld. Den vesle serveringsstaden Kaffikari i Ulsteinvik vart meir enn stappfull, og ein laut etter kvart opp på det gamle budloftet for å finne nok stolar til dei mellom 70 og 80 personane som greidde å passere gravemaskinene og dei kommunale anleggsarbeidarane som fånyttes leita etter ei gamal vassleidning i hamneområdet.

Innimellom dei tre novellene som forfattaren las var det visesong ved trubadurane Odd Goksøyr og Ronald Øvrelid i tillegg til diktlesing og framføring av eit essay ved Andreas Bjåstad.

Etter ein god skuletimes program vart det servert kaffi og brownies av Kaffikari sjølv.

Det fine frammøtet gjorde atmosfæren temmeleg intim. Stemninga vart dermed svært god.

Bokhandlaren fekk selt mange bøker.

Folk let vel.  

For spesielt interesserte viser vi til nokre omtalar i avisene:

http://www.vikebladet.no/nyhende/article330850.ece

http://www.vikebladet.no/kultur/article334877.ece

http://www.smp.no/kultur/article335828.ece

Øystein Orten: fluktlinjer (2000)

Dikt som står seg

Av og til dukker de opp, vesle-dikt som står seg også i sterk motvind.

De fungerer som om du har vært i skogen og funnet fram det rette juletreet til den årstida. Det perfekte treet som skal få stå og godgjøre seg i den beste stua di, og som ikke trenger all verdens glitter og stas over de grønnfriske greinene.

Dypere spor

Det er et slikt tre jeg har funnet i Øystein Ortens nye diktsamling fluktlinjer. Dikta er som snekra ut av hverdager på landsbygda for å være både pryd og en alvorsprat med deg som leser. Du trenger ikke være i den rette stemningen, for du kommer dertil, altså til den rette stemningen. Orten klarer balansegangen mellom det hverdagslige og det som setter dypere spor, det du kan tenke litt ekstra over enten det er i julehøytider eller i mer hverdagslige omgivelser.

berre gamlekarane / mullar einetalar til jordskorpa og tareskogen / med ei armlengd til samvirkelagskafeen / med andlet som har støypt seg avtrykk i kulingkasta / og ei dirrande stilsle under dørmattene / lukkar dei seg inne med sine stuttljåtankar og døyr / slik sola fortærer seg sjølv som eit langt lysande avskilskyss

(utdrag fra linjer)

Peckinpah-film

Dette treet, eller disse dikta, må være arbeidet møysommelig med slik at det lar seg synliggjøres også en stund etter at du har lest dem.

Når du leser dikta og sitter igjen med slutten, er det nesten som du har sett en Sam Peckinpah-film, der alle ender opp ordløse, og du som seer eller leser ender opp uten svar, bare naken og spørrende som et rådyr du treffer på tidlig en morgen i bygdeskogen. I spor skriver han starten av diktet på denne måten:

kven har etterlate seg / amerikadraumar i plogfurene / forargingar søvnlausnetter hat / som ekskrement i vegkanten / bleike fiolar som tæringssjuke born / vekkgøymde på loft for nedervde praksisar / på gardar der ingenting blir sagt / etter dødsfallet det rette tidspunktet / for å setje potetene i jorda

Ydmyk er han til det som skjer og det som foreløpig ikke skjer, og det som ikke sies mer ydmykt enn når han erkjenner "at eg skal døy på ei tilfeldig tid av døgnet / er alt eg veit". Ingenting er tilbake. Han klarer også å få sagt frem det usagte rundt gamlepresten, som er henta fram fra under kirkegolvet etter vel fire hundre år. Likevel blir dette nakne naturlige som dette treet du henter fram en gang i året fra den beste delen av skogen din til den beste stua di. Så står det der i all sin prakt og tatt ut fra alle dine hverdager inntil det dør og må bæres bort og ut til der det kom ifra.

Står seg

Disse dikta står seg, så er det sagt, og la meg få avslutte med dette diktet til sals  i sin helhet:

eit fadervår i gotiske bokstavar / bretta ut over ein blå loftsvegg / rader av ord som fangar inn / det myrke i utkanten av ei sanning / den aldrande frelsaren / som framleis heng der oppe / fillesprengd sundriven for kvar den / som vil.


Svein Inge Olsen


Vårt Land 2000