Roberto Rossellini: Roma città aperta

"Roma, città aperta" (1945),

regissert av Roberto Rossellini,

er rekna som eit landemerke i nyare italiensk kunst,

og representerer sjølve kimen til neorealismen, 

som skulle inspirere til så mange produksjonar 

innan både film og litteratur 

frå slutten av den andre verdskrigen 

og heilt fram til byrjinga av 1960-åra.

Tittelen på filmen 

spelar på Roma sin spesielle situasjon 

under den ni månader lange tyske okkupasjonen,

altså i tidsromet

mellom avsetjinga av Mussolini i september 1943 

til den allierte maktovertakinga juni 1944,

og hentar handlinga si frå spenninga mellom

nazistane 

(altså ikkje dei italienske fascistane, som hadde flykta nordover)

og

motstandsrørsla

(her representert ved "Den nasjonale frigjeringskomitèen"),

der Gestapo si jakt på anti-fascisten Giorgio Manfredi

endar med ein rassia i bustadblokka der han ligg gøymd, 

slik at den modige åleinemora Pina, spelt av Anna Magnani,

vert skoten

(framfor augene på sine eigen son, Marcello)

og den lokale presten, Don Pietro,

vert torturert og avretta

(framfor augene på sine eigne korgutar)

fordi han ikkje ville avsløre motstandsmannen 

Giorgio.

På mange måtar

inneheld filmen fleire av dei "vanlege" ingrediensane innan

krigsfilmsjangeren

(flukt, klappjakt, portforbod, dekknamn, kurerar, illegale aviser, angiveri, medløparar, varemangel, svartebørs o s v).

Til dømes er det spennande å sjå parallellen mellom

skodespelaren Marina Mari si rolle under den tyske okkupasjonen

 og Henry Rinnan sin bruk av lokkeduer

under infiltreringa av det norske motstandsmiljøet

i nøyaktig same tidsrom.

Likevel slår konflikten i dette dramaet an 

ein særeigen eksistensiell tone, 

noko som ikkje minst kjem fram i Aldo Fabrizi 

si tolking av don Pietro,

som rett før han vert skoten seier:

"Det er ikkje så vanskeleg å døy rett.

Det vanskelege er å leve rett."

Så byggjer då filmen også på ei sann historie,

om den katolske presten Don Guiseppe Morosini,

som vart dømd for å ha hjelpt partisanane,

og skoten av nazistane i Roma

3. april 1944.

Det vert sagt at Rossellini 

utnytta kontakten med den unge manusforfattaren Frederico Fellini 

til å overtale nettopp Aldo Fabrizi

til å spele hovudrolla i denne filmen.

Det var elles viktig for han

å nytte seg av autentiske omgjevnader under innspelinga,

som starta i Prenestino-kvarteret, 

i eit område mellom Termini og Lateranet, 

allereie i januar 1945,

med ei rekke amatørar i rollene,

ikkje minst born,

som denne forteljinga var meint å handle mest om.

Men historia er som kjent full av paradoks.

I tillegg til ein omfattande (og tvillaust nyskapande) filmproduksjon

blei Roberto Rossellini (1906-1977)

også kjend for å vere ein nær ven av Vittorio Mussolini,

son til Il Duce,

og sjølv om det er blitt avfeia av historikarar, 

har kritikarar skulda han for å ha hatt fascistsympatiar

og elles utnytta kontaktene til diktatoren 

for å ha skaffa seg kontraktar.

Men for andre er han nok mest kjend som 

ektemannen til Ingrid Bergman

og som far til døtra deira, Isabella Rossellini,

som mellom mykje anna 

har vore gift med Martin Scorsese 

og hatt hovudrolla i den dystre klassikaren Blue Velvet.

Men det er som kjent ei heilt anna historie.