Pier Paolo Pasolini : Mamma Roma

Om ein jaktar på Italia si sjel,

bør ein kanskje oppsøkje dei store forteljingane,

gjerne slik dei ovrar seg i spelefilmane, 

særleg desse som kom ut etter 1945,

då alle tenkjande menneske laut gjere opp ein slags rekneskap

over dei feiltrinn som var blitt gjort

under (og mellom) verdskrigane

og sidan prøve å skape 

eit Italia på nytt.
For landet var framleis svært delt,
og skilnaden i leveforhold mellom 
dei rike 
(den nye finansielle eliten og dei gamle adelsfamiliane)
og dei fattige
(industriarbeidarklassa i nord og dei eigedomslause bøndene i sør)
var enorm.

Ein av mange framståande regissørar

i Etterkrigs-Italia

var journalisten og forfattaren

Pier Paolo Pasolini

(1922-1975),

som med eit stort sosialt og politisk engasjement

skildra fattigdomen og vonløysa

 mellom dei nye plebeiane

og håpet om eit betre liv

i dei nye bustadblokkene 

som var i ferd med å sprette opp 
(mellom dei tallause ruinane frå det romerske keisarriket)
rundt storbyane.

I filmen

Mamma Roma (1962)

møter vi den ex-prostituerte Guidona

(som hadde fått ein skeiv start i livet
sidan ho berre fjorten år gamal var blitt gift med den sekstifemårige 
leiaren  for det lokale fascistpartiet)

som endeleg har fått spart seg opp såpass med pengar 

at ho kan flytte til ei ny leilegheit i Roma 

saman med den seksten år gamle sonen Ettore

og starte som grønsakshandlar

på eit av dei mange torga der.
Håpet om aksept
mellom nye naboar i eit betre sosialt strøk



og ei lysare framtid for dei begge lever ei stund,




men etter at Ettore blir lokka av sine nye, dresskledde kameratar

til å stele ein radio på eit sjukehus

(der ein av pasientane underheld 

med å lese ein song frå Dantes Inferno kvar kveld),

endar historia slik ho må,

som ei slags deterministisk tragedie

(ikkje ulikt dei nordiske, naturalistiske romanane a la Amalie Skram),

sidan døden, la morte,

lurer i bakgrunnen heile tida,

og Mamma Roma prøver å ta sitt eige liv

ved å hoppe ut av vinduet

før ho 

(mest truleg)

vender

attende til verdas eldste yrke

og alt er som før.

Rolla 

som den varme og impulsive, 

men også brautande og primitive 

Mamma Roma 

vert spelt av Anna Magnani (1908-1973),

som er ein legende i italiensk film.

På mange måtar personifiserer figuren hennar

eit konglomerat av positive og negative eigenskapar

som ein kan finne spor av hos

fleire kvinner på italienske kinolerret:

Det vakre, erotiske og forførande,

jamsides med det ansvarsfulle og beskyttande,

men også det teiande og uærlege

(aksept for tjuveri så lenge det ikkje blir oppdaga

ser vi også hos Mamma Roma,

for då Ettore naskar i butikken,

blir det ikkje påtala).

Elles står mor-son-relasjonen fram som svært tett,

ikkje minst fysisk,

noko som verkar framand på oss nordbuar

(kva er det med italienske mødrer

og sønene deira?)

Biletspråket i filmen er rikt,

og allusjonane til bibelske personar og klassisk kunst 

er mange

(som alltid hos ateisten Pasolini).

Opningsscenen,

med det festdekka brudlaupsbordet, 

leiar tankane mot da Vincis Nattverden,

men er sprita opp med frittgåande grisar

og ein amorøs songdialog 

mellom Guidona og brudgomen.

Og frå den nye leilegheita 

blinkar stendig kuppelen på Peterskyrkja 

som ein fjern draum for hovudpersonen.

Trass i stor allsidigheit 

(han spelte mellom anna fotball, som ving, for serie A-klubben Bologna)

og eit tvillaust kuntnarisk talent

(den amerikanske litteraturprofessoren Harold Bloom 

"innlemma" dikta hans i The Western Canon i 1994)

var Pasolini ein svær kontroversiell figur i Italia.

Ikkje berre var han kommunist,

og yppa til strid mot ultra-høgre i mange samanhengar

(mellom anna med skuldingar om politiske attentat).

Ved sida av å vere ateist,

var han også homofil,

og han levde så ope med dette

at han fleire gongar skrytte av sine seksuelle eksapadar

(bruken av mannlege prosituerte i Trastevere o s v)

i media.

Men fyrst og fremst var han i konstant krig med nyfascistane.

Under premieren på Mamma Roma i september 1962

gjekk høgreorienterte ungdomar fysisk til åtak på han.

Pier Paolo Pasolini

blei funnen drepen på stranda i Ostia

2. november 1975,

med innslått hovudskalle og overkøyrt av sin eigen bil,

ein Alfa Romeo.

Tre menn skal ha stått bak ugjerninga,

men dei som var vitne til hendinga,

trekte forklaringane sine tilbake,

så mordet er altså enno ikkje oppklart. 

Om du betaler 1,50 Euro

og tek toget frå Ostiense-stasjonen i Roma

og ut til Ostia,

vil du finne ei minnestøtte over mannen

bak Mamma Roma

på Lidoen,

om du då skulle vere interessert

i å sjå kvar hans eiga romerske tragedie

vart fullenda.

Ernest Hemingway: A Farewell to Arms

Ei av mange fascinerande sider 

ved den amerikanske forfattaren 

Ernest Hemingway (1898-1961)

er evna hans til å flette dramatiske scener frå livet sitt 

inn i eigne fiksjonstekstar

og slik gjere både seg sjølv 

og forteljingane udøyelege.

Ikkje berre ser vi tydelege spor av oppveksten hans 

i dei fyrste historiene om Nick Adams

(In Our Time 1925).

Vi fylgjer forfattaren 

frå borgarkrigen i Spania med

For Whom the Bell Tolls (1940)

til tida rett etter den andre verdskrigen

i Across the River and Into the Trees (1950).

Alle stader spelar han rolla som reporter

i sitt eige liv.

Vi har ein norsk parallell i den fire år yngre Nordahl Grieg,

der vi ser den sjølvbiografiske kronologien

svi seg inn i fiksjonen,

så å seie frå månad til månad,

gjennom mellomkrigstida

og fram mot den lagnadstunge flyturen

over Berlin i desember 1943.

Bla gjennom hans Samlede dikt,

og lesaren vil forstå kva eg meiner.

Men tilbake til Hemingway. 

Då eg las

Farvel til våpnene 

fyrste gongen i slutten av tenåra,

var det kjærleikshistoria 

mellom den britiske sjukesystra Cathrine 

og den amerikanske sanitetsoffiseren Henry,

og ikkje minst slutten på denne,

som gjorde mest inntrykk.

- Jag vill vad du vill. Det finns ingen jag längre. Bara du.

Ved andre gongs lesnad,

av ei svensk utgåve,

nokreogtretti år seinare,

er det tvillaust miljøet i romanen,

og tilhøva ved den austerriksk-italienske fronten

under siste delen av den fyrste verdskrigen,

som grip meg.

Skildringa 

av kampane i Nord-Italia,

basert på forfattaren sine røynsler

som (nittenårig!) ambulansesjåfør

 

 i krigssona

ved elva Isonzo (i dagens Slovenia),

og som kulminerte i slaget ved Caporetto 

i oktober-november 1917

(også kalla "det tolvte slaget ved Isonzo"),

der store delar av den italienske hæren vart knust,

er sterke,

og ein skjønar

at forfattaren må ha hatt desse hendingane

nært innpå seg.

- Det finns ingenting värre än krig.

- Att bli besegrad är värre.

Som sanitetssoldat

kom unge Hemingway i kontakt 
med store mennesklege lidingar,
som lemlestingar etter bombenedslag, nerveskadar etter gassåtak, 
granatsjokk og primitive amputasjonar.



Han var truleg også vitne til massive overgjevingar
(265 000 italienarar i austerriksk fangenskap 
berre etter slaget ved Caporetto),
med påfylgjande deserteringar og ein omfattande oppsmuldring 
av kampmoralen i dei italienske styrkane, 
ikkje minst under den illgjetne generalen
Luigi Cadorna.

Det sviande nederlaget ved Caporetto
(som nesten førte til kapitulasjon 
og fri bane for trippelalliansen til Venezia og Adriaterhavet)
er framleis eit ope sår i italiensk historie.
Namnet er nærmast tabu
og vert berre nytta synonymt med
katastrofe eller nedslakting
(noko ikkje minst eks-soldat Mussolini gjorde 
under fascistane si maktovertaking berre nokre år seinare).

Historia er full av paradoks.
General, og seinare Weimar-republikkens siste president,
Paul vonHindenburg, 
var arkitekten bak denne tysk-austerrikske offensiven.

Og ein av dei største tyske heltane frå slaget

var Erwin Rommel, den kjende "ørkenreven", 
Italia sin næraste allierte under kampane i Nord-Afrika
under den andre verdskrigen.

Det er elles eit ungt Italia 

vi møter i A Farewell to Arms.
Under krigen var kongen,
Viktor Emmanuel III,
strategisk stasjonert i byen Udine,
og i romanen fungerer bilkortesjen hans,
dagleg på veg til områda for kamphandlingane,
som eit viktig leiemotiv i handlinga. 

Italia hadde sterke ønske om territorium
innanfor det austerriksk-ungarske dobbeltmonarkiet.
Men sjølv om landet 
skifta allianse og kom over 
til entente-maktene allereie i 1915, 
og sidan "ofra" 800 000 soldatliv 
i sigeren over Trippelalliansen,
fekk dette ingen positive effektar 
i form av gamle "romerske" provinsar.
For då traktatane blei underskrivne i Versailles 
og St. Germain i 1919,
vart det berre små smular att til Italia. 
Kanskje ikkje så rart då 
at krigen vekte misnøye, harme, sorg og revansjelyst
hos folk flest
og såleis bana veg for svartskjortene
i åra som fylgde.

Etter at Hemingway 
gav ut A Farewell to Arms i 1929,
kom romanen på norsk i Gyldendals Den gule serie 
(i omsetjing av Hermann Wildenwey)
allereie året etter.



Rett nok er romanen 
ein slags maskulin love story,
men framfor alt er forteljinga om Cathrine og Henry 
(og det døde barnet deira)
ein antikrigstekst
på line medHemingways samtidige 
Erich Maria Remarques
Im Westen nicht Neues (1929).
Personleg blir eg slått 
av det rå, nakne og autentiske i romanen.
Eg synest dette er ein moderne tekst
som viser det siviliserte Europa sitt samanbrot
og som gir oss interessante innblikk 
i endå eit hjørne av
Hemingway sin personlegdom.