ONKEL SJUR - EIN AV DEI 12

Sjur Olai Trovåg.

Fødd 26. desember 1906.

Aller fyrst lyt eg skunde meg å skyte inn

 at han ikkje er min onkel,

men derimot svigerfar Nils sin.

At Sjur er grandonkelen til kona mi,
og såleis bror av ein oldefar til borna mine, 

gjer at eg likevel kjenner meg litt i slekt med han.

Sjølvsagt visste ikkje Sjur, 

den gongen for nesten 75 år sidan,

at han skulle spele ei rolle i storfilmen "Den 12. mann",

om Linge-agenten Jan Baalsrud sin fantastiske flukt

frå nazistane i Troms 1943,

som hadde premiere på norske kinoar 1. juledag.

Men det gjer han altså.

Vi har ikkje noko godt bilete av han, 

berre dette,

som vi trur vart teke av ein norsk fotograf i Scalloway 

berre veker før han saman med dei 11 andre 

la ut frå Shetland med Herøy-båten "Brattholm"

med kurs for Nord-Noreg

i den dristige sabotasjeaksjonen

"Red Martin".

Kva veit vi så om onkel Sjur?

Jau, han var son til Anna og Ludvig,

nummer seks i ein søskenflokk på ni,

og vaks opp i Ytre Solund,

så langt vest det går an å kome

i kongeriket Noreg.

Altså suling.
Og med storhavet som næraste granne 

blei han sjølvsagt fiskar.

Han åtte båt og nøter saman med dei tre brørne sine,

Bertel, Sigurd og Rasmus (far til Nils).

Då mobiliseringa i april 1940 kom,

fekk Sigurd og Rasmus ordre om å møte på Voss.

Sjur tibaud seg å skysse dei inn Sognefjorden.

Men då brørne fekk kontrabeskjed,

og kunne reise heim, 

melde Sjur seg som frivillig. 

Saman med dei andre sogningane

møtte han tyskarane nede i Valdres. 

Der vart det harde trefningar

mellom Vestlandsbrigaden og Hitler sine soldatar.

I ti dagar heldt dei stand 

mot fire tyske infanteribataljonar

ved Bagn. 

Mange døydde.

Etter krigen trudde dei norske styresmaktene 

at Sjur miste livet der.

Han var jo meldt sakna.

Namnet hans står jamvel på ei minnestøtte

 over dei falne i Valdres.

Men Sjur døydde ikkje ved Bagn.

Han var berre sterkt forfrosen.

Då felttoget i Sør-Noreg var over, 

drog Sjur heim til Solund.

Så blei det sjøen igjen.
Håbrandfiske med meir.

 Heilt til våren 1942.

Om kvelden 8. april stakk han vestover 

frå Nautøyna

med brønnbåten "Laila"

saman med ni andre.

Kursen var Shetland.

 Altså "Landesflucht".

Okkupantane lovde dødsstraff

 for dei som gjorde dette.

Forlot landet. Slo seg i lag med "fienden".

Rett før Sjur reiste,

 hadde han fridd til ei tenestetaus som heitte Inger, 

men ikkje fått svar.

På romet sitt hadde han etterlate eignelutane sine

 i åtte haugar.

Ein for kvar av syskena.

Det var beltereimer. Knivar. Bestesko. Tobakk. Pengesetlar.

Småting berre. Likevel.

Han rekna ikkje med å sjå nokon av dei att.

Kva anna har slektningane fortalt om Sjur?

Ikkje mykje. 

Han var ungkar og spelemann.

Treivst i lystig lag.

Og sjølv om han kunne vere blyg og lite pratsam,

var han ikkje redd for å seie kva han meinte.

Ikkje stort meir enn eit døgn
tok turen over til Shetland. 
Men så var det også gode sjøfolk om bord. 
Ikkje minst jamaldringen Sverre Kverhellen.
Dei hadde gått for presten saman.



Etter identitetssjekken i Leirwick

vart Sjur til liks med alle andre norske flyktningar

send til London for grundigare avhøyr.

Og som røynd fiskar vart han her plukka ut til

å bli med i "Shetlandsgjengen". 

Det var desse karane som skulle

frakte norske sabotørar over til Noreg.

Dei var mannskap om bord i "Shetlandsbussane".

I løpet av hausten 1942 og vinteren 1943

gjekk Sjur fleire gongar over havet med flybensin til MTB-ane og våpen og ammunisjon til motstandsgruppene langs norskekysten

saman med kameratane om bord i "Harald II".

På veg med to Linge-agentar til Godøya

vart dei nesten oppdaga av tyskarane på Kvitneset

då båten fekk motorstans

og kom i drift over Breisundet.

Berre eit ufyseleg vér

berga dei frå den store lyskastaren 
(som russefangane hadde drege ut)
på Buhamaren.

Dette var i februar 1943.

Eit par veker seinare skulle altså britiske offiserar

kome til Shetland og rekruttere mannskap

til den hittil dristigaste sabotasjeaksjonen

mot det okkuperte Noreg.

Transporten av tre Linge-agentar til Troms.

Etableringa av ein gerilja i nord.

"Operation Red Martin".

Det er no "Brattholm" blir vald  
som "buss" til dette farlege oppdraget.
Tre sulingar blir med.

I tillegg til Sjur, 

er også Magnus Kvalvik og Sverre Kverhellen om bord.

Sverre er skipper.
Til saman er dei 12 mann.

Resten av historia er rimeleg kjend.

Etter fem dagar var "Brattholm" framme.

Men operasjonen vart ein katastrofe.

Av ulike årsaker.

Vaktbåtar på uventa stader. Ein død kontaktmann. 

Og så vidare.

Då det tyske marinefartyet kjem fossande inn Toftefjorden 30. mars,

og mannskapet om bord i "Brattholm" berre så vidt rekk å sprenge båten, er det for seint.

To menn blir skotne på flukt mot stranda.

 Dei andre vert tekne til fange og frakta til 

Gestapo sitt hovudkvarter i Tromsø.

Ein av desse er Sjur.



Berre ein hadde greidd å sleppe unna.

Linge-agenten Jan Baalsrud.

Den 12. mann.

Og det er i hovudsak han 

og dei modige hjelparane hans

filmen handlar om.

Men i Tromsø får dei overlevande gjennomgå.

Avhøyra blir gjort under tortur.

Sjur er den fyrste som blir hala ut av fengselscella.

Blodig og forslått blir han kasta inn att.

Det blir brukt spark og slag

mot mellomgolv og underliv.

Næler, sipokøller (med stålfjøyrer) og elektrosjokk

mot ømfintlege delar av kroppen.

Ein mann døyr som fylgje av dette.

Men alle greier å halde tett.

Så vert dei åtte attlevande karane frå Brattholm 

dregne opp frå kjellaren i Bankgata 3.

og køyrde til Grønnåsen skytebane,

der 20 norske fangar frå Krøkebærsletta 

har blitt tvinga til 

å grave ei stor hole i jorda.

Her blir dei stilte opp på ei rekke, 

lenka saman to og to,

før dei blir skotne,

kanskje medan dei syng Gud signe vårt dyre ferdeland, 

slik filmen ymtar frampå om,

og gravne ned,

visst nok av fulle tyske soldatar.

Det er fredag 2. april 1943.

Jan Baalsrud greier det.

Etter to månader på flukt,

og med hjelp frå meir enn 60 modige menneske,

når han på mirakuløst vis

Sverige i byrjinga av juni.

I juni 1945 vert så massegrava 
på Grønnåsen skytebane oppdaga.

Rasmus Trovåg, far til Nils, 
vert beden om å kome til Tromsø 
for å identifisere bror sin og kompisane hans.

Sjur blir attkjend på ein ring.

Rasmus får tilbod om å "helse på" 

mannen som torturerte desse karane, 
Gestapo-offiseren Smith,

men takkar nei.

Under gravferda til Sjur og dei to andre sulingane
 i Straumen kyrkje 12. desember 1945, 

sit nevøen Nils (som nettopp har fylt 9 år)i ein av benkane, 
saman med dei andre slektningane og etterkomarane.

Også Jan Baalsrud er til stades, 

slik han har vore ved alle gravferdene

 for sine døde kameratar frå Troms. 

Men fyrst etter at Den Kongelige Norske Marines musikkorps,

som er frakta til Solund med subchaseren "Vigra",

 har spelt "Nærmere Deg, min Gud",

kan dei sørgjande gå ut på kyrkjebakken,

der dei tre karane skal gravleggjast for andre gong.

Og her endar soga til Sjur Olai Trovåg.
Fiskar og soldat.

Men i Scalloway står ein varde
 med namna til dei som døydde under Shetlandstrafikken.

Saman med bøker og filmar

som "Den 12. mann" og liknande påminningar 
gjer denne varden at historia til Sjur 
og alle dei andre

 

aldri blir gløymd.

SHETLAND ENDELEG NORSK IGJEN

Med 

Odd Goksøyr si flotte gjendikting

av

den shetlandske poeten

Christine De Luca

er Shetland endeleg blitt norsk igjen.

Etter at desse vakre øyane glapp ut av hendene på oss

på 1400-talet, var det sanneleg på tide.

Det shetlandske språket 

har mykje norsk i seg.

For dei som vil høyre det,

er Sandemessa på Larsnes

staden - 

 søndag 26.11. kl 1400.

Då vil Odd Goksøyr synge og fortelje

og eg lese dikt.

GLIMT AV OPPHAV - SHETLANDSKE DIKT PÅ NORSK

Minner om lanseringa av

GLIMT AV OPPHAV

med sunnmørsforfattaren
Odd Goksøyr 

sine gjendiktingar 
av den shetlandske poeten
Christine de Luca
på
NORLI -  AMFI, Ulsteinvik
onsdag 8. november
kl 1730.

Dei 40 tekstane



baserer seg på mange års arbeid
med Shetland Dialect,



ei blanding av old scots og norn,
som har røter i norrønt
og gamal norsk kultur,



og ei reise saman med forfattaren
frå sør til nord
på Shetland sommaren 2017.

Mellom mykje anna 

har Odd Goksøyr gitt ut to samlingar 

med gjendiktingar av den amerikanske poeten Robert Bly. 

Som desse kjem også denne boka ut på Ura Forlag.

SYN & SEGN 2-1999 - 6 DIKT

Tida går.

Ein ryddar bort det gamle.

Men tek vare på noko.

Inne i dette nummeret av Syn & Segn

fann eg seks dikt

som året etter

blei ein del av samlinga

fluktlinjer

der eitt av dei handlar om 

den årlege vitjinga frå Sirkus Arnardo

og for eit storhende dette var:

Alt var ikkje betre før.

Men noko var kanskje kjekkare.

UNDER LINDA I SOL OG REGN

Trass i skiftande vér, 

med både sol og regn og få varmegrader,

var mellom 75 og 80 menneske innom 

Under Linda,

Norges minste poesifestival,

i Einabu på Hareid 

laurdag som var.

Det omlag 90 minutts lange 

programmet

med song og lyrikk

over temaet 

NATUR OG OVERTRU

vart avløyst av ei god ykt med kaffi og drøs

før publikum fekk ein ny omgang 

med ord og tonar, 

avslutta på imponerande vis  

med stuntpoesi

frå ekteparet Irene og Lidvar Rise.

Innslaga kom slik:

1. Øystein Orten las "Regn" av Sigbjørn Obstfelder.

2. Ronald Øvrelid song "Chelsea Hotel #2" av Leonard Cohen i omsetjing av Odd Goksøyr og "Lullabye" (Goodnight My Angel) av Billy Joel i omsetjing av Andreas Bjåstad.

3. Aina Basso las frå romanen "Inn i elden" og fortalde elles om sunnmørskvinna Sva-Maska og hekseprosessane på 1600-talet.

4. Gunn Marthe Veddegjerde Pieroth og Odd Goksøyr framførte "Aldri så einsam" og "Song i urda" med tekstar av Øystein Orten og melodiar av Odd Goksøyr.  

5. Hilde Myklebust las heile andre delen av diktsamlinga "Søkk" og tekstar frå "Bjørkebokstavar", mellom anna "Den gamle bjørka". 

6. Øystein Orten las Christine De Luca sitt dikt "Glimt av opphav" ("Glims o origin") i norsk omsetjing av Odd Goksøyr. 

7. Odd Goksøyr song "Fugl på ein streng" og "Isaks versjon" av Leonard Cohen i norske omsetjingar av han sjølv.

KAFFI OG DRØS

8. Øystein Orten las Arnold Eidslott sitt dikt "Lengsel etter havet".

9. Ronald Øvrelid song sin eigen "Drøym din draum".

10. Gunn Marthe Veddegjerde Pieroth og Odd Goksøyr song sistnemnde sine eigne viser "Om vi flyg" og "Balladen om ein trulaus mann".

11. Lidvar Rise las "Gjere ein annan mann ei beine" av Olav H. Hauge 

og "Håndtrykket" av Arnold Eidslott (utanboks).

12. Irene Rise las to dikt av Tove Lie (utanboks). 

 

Så vart det litt kaffi og drøs igjen,

før nokre starta opp bilane sine og køyrde heim.

  

Årets publikum  

på Under Linda kom frå alle dei sju kommunane på Søre Sunnmøre.

I tillegg registrerte vi folk frå Bergen, Ålesund, Sula og Giske.

Nokon hadde jamvel teke den lange vegen frå Perth i Australia

for å ta del i festivalen,

som i år vart arrangert for femte gong,

dei to siste åra 

med støtte frå Norsk forfattersentrum.

FOTO: Øystein Orten, Aina Basso, Svein Nordal, Ingrid Opedal, Karina Grimstad, Mari Myrene Bleikli og Olaug Orten Trovåg. 

Stor takk til alle som hjelpte til!

MYKLEBUST OG BASSO UNDER LINDA I ÅR

Laurdag 24. juni

inviterer vi til song, lyrikk, kaffi og drøs

på Hareid igjen.

I år er det 

Aina Basso frå Giske 

og Hilde Myklebust frå Vanylven 

som står for dei verbale innslaga,

medan Gunn Marthe Veddegjerde Pieroth, Odd Goksøyr

og Ronald Øvrelid tek del med song.

Eg har også tenkt å vere der.
Og kanskje les eg eit dikt.

Vi satsar på at det vert ei kjekk stund.
Arrangementet er støtta av Norsk Forfattersentrum.

VINDUET 1995 - EITT DIKT

Oppryddinga på loftet held fram.

I Vinduet sitt fyrste nummer i 1995 

fann eg dette diktet

som kom med i samlinga

havflammen

 seinare dette året.

Det er ikkje umuleg

at denne teksten avslører omgjevnadene

som har oppteke meg 

i dei bøkene som eg har skrive seinare:

Hav. Kyst. Krig. Fotball. 

På mange måtar heng no desse saman.

Vilkåra for å overleve.

På trass.

Dette å bli dukka.

Men likevel kome igjen.

Noko som får meg til å tenkje på 

at Hødd spelte i eliteserien dette året

(men rykte ned), 

at dei tapte for Rosenborg i semifinalen i cupen

(i strålande solskin),

men at alt dette var gløymt 

då vi køyrde heimover i snøbygene 

frå cupfinalen på Ullevål 

i november 2012.

VINDUET 1985 - TO DIKT

Eg fann 

ein bunke med VINDUET på loftet,

mellom anna nummer 4-85,

der eg hadde to dikt.

Det var no litt gildt dette,

hugsar eg,

då Jan Kjærstad

(som var redaktør)

 ringde,

og kanskje var denne vesle telefonsamtalen 
ein slags start.

Om eg hugsar rett,

kom både HEIMKOMST og MOONLIGHT SHADOW

 med i havflammen,

saman med ein del av dei andre 

lærarskuledikta.

Ei ti`va`.