fredag 9. september 2016

Øystein Orten: Brevet til Rosalin (2016)

Sterk brevroman




Å skrive ein roman i brevs form, eller eit brev i romans form, har tradisjon tilbake til 1700-talet i europeisk skrivekunst, i vår heimlege litteratur har både Camilla Collett, Jonas Lie og Sigrid Undset levert bidrag. I nyare tid har fleire av dei yngre prøvd seg på denne undergruppa av romansjangeren, ein av dei er Øystein Orten med den rykande ferske romanen Brevet til Rosalin. Orten, kritikarrost sunnmøring med slekt frå Sandøy, har vist seg som ein allsidig forfattar, tidlegare har han gitt ut både dikt, noveller og tekstsamling, romanar, også ein historisk roman, dokumentarbok og nå altså ein brevroman.

Det er den gamle, kreftsjuke Johannes som skriv brev, eit så langt brev at det blir roman av det. Fleire forhold gjer at dette er eit høgst uvanleg brev, faktisk eit nokså skakande brev viser det seg etter kvart. Ikkje er det stila til ein person han kjenner og ikkje skriv han i særleg grad om sjukdommen sin. Derimot skriv han mykje om tragiske hendingar som ligg bak i tid, om farfaren som braut saman då han miste to søner på sjøen, hans eiga kone som drog frå han og dottera som omkom i ei trafikkulykke. Vidare fyller han brevet med blant anna bygdeskildringar, personportrett, samfunnskritiske refleksjonar og tankar om si eiga problematiske kristentru.

Men spørsmålet blir ståande:
Kven er denne Rosalin som han skriv til og kvifor? Her gjeld det for ein anmeldar å ikkje trø utanfor, for eit ord for mykje kan avsløre sjølve hovudpoenget med historia i romanen, og det vil vere stor synd overfor lesaren! Denne sida ved boka er ikkje ulik eit typisk trekk ved ein kriminalroman: Den finurlege og gradvise avdekkinga av ei tragisk og dramatisk hending som skjedde ein gong i fortida og som endra livet for mange. Innimellom alt det andre Johannes skriv om, går det ein raud tråd frå han til Rosalin som handlar om eit oppgjer han må ta med seg sjølv og livet sitt. Der ho også er sterkt involvert utan at dei to kjenner kvarandre eller har møtst.

Øystein Orten har
komponert historia på ein oversiktleg måte ved å forsyne kvart kapittel med datering (hugs at det er eit brev), og ofte i tillegg namnet på ein merkedag i kalenderen. Boka dekker om lag eit års brevskriving i notid, med einskilde tilbakeblikk på det fryktelege som skjedde den gongen. Bipersonane skaper liv og røre, og faktisk ein porsjon humor, i forteljinga: heimehjelpa Marianne med si «nesten erotiske stemme», godguten Asle med talefeilen sin, katten Pjask som heng i sprossene når Johannes står opp, og andre. Språkleg har Orten utvikla ein nesten minimalistisk refleksjonsstil i denne boka, ein stil som kler Johannes godt der han grunnar over dei viktige hendingane i livet sitt, og i livet til mange andre for den del. Brevet til Rosalin stadfester Øystein Ortens posisjon som ein glimrande prosaist.


Jostein Sæbøe

9.9. 2016






























































onsdag 7. september 2016

Det som kjem etterpå

Ei hyggjeleg dame frå marknadsavdelinga
ringde og spurde meg litt ut om bakgrunnen
for at eg skreiv Brevet til Rosalin.
Her er det eg svarte:


1. Brevet til Rosalin er ein "brevroman". Kvifor valde du nett den forma på romanen? 
Eg synest brevsjangeren opnar for ein særeigen intimitet mellom eit "eg" og eit "du", og det passar kanskje godt når ein skal fortelje ei historie som i så høg grad handlar om anger og tap. Det personlege brevet ligg jo nær opp til skriftemålet, og i denne romanen har hovudpersonen behov for å forklare ein del tidlegare hendingar i livet sitt før han endeleg innrømmer det han har gjort. 


2. Boka tematiserer skuld og soning, allmennmenneskelege tema, og ei hending frå krigen står sentralt. Kvifor trur du at forfattarar stadig vekk vender attende til krigen for å hente materiale? 
Den andre verdskrigen vil nok alltid ha ein sterk posisjon i medvitet til meg og jamnaldringane mine sidan foreldra våre opplevde desse dramatiske åra som born, ungdomar eller unge vaksne. Fleire var på ulike måtar med i trefningane med nazistane og bar med seg desse opplevingane resten av livet. At krigen må ha stilt menneska overfor mange vanskelege val, ikkje minst i kampsituasjonar, er det ikkje vanskeleg å forestille seg. 


3. Korleis fekk du ideen til romanen? 
Dei siste åra har det kome mykje ny informasjon om kven dei tyske angiparane var, til dømes med omsyn til alder, yrke, familiesituasjon o s v,  og fleire bøker med tyske soldatbrev fortel oss litt om korleis dei tenkte om både krigen i Noreg og nordmennene. Sterke kjensler som frykt, desperasjon og lengt i tillegg til håp og draumar om kva som skulle skje etterpå , gjorde seg ganske sikkert gjeldande på begge sider. Det er nok tilbakeblikket  som gir sterkast stemme til dette brevet. Samtidig minner TV-bileta frå borgarkrigen i Syria hovudpersonen om at krigen sitt grufulle andlet endå ikkje er heilt borte sjølv 70 år etterpå.

lørdag 3. september 2016

KYNNARAR

Så har det begynt å kome inn tilbakemeldingar
frå dei som har lese Brevet til Rosalin,
både frå folk eg kjenner
og ikkje kjenner,
som denne bloggaren,
som var tilstades på Samlaget si haustlansering
i Oslo 18. august:


"Mens de rundt meg bladde i Neikob og Jakob og andre mer velkjente utgivelser, satt jeg på min stol og beundret omslaget til den vesle boken jeg hadde sikret meg. Og når jeg beundrer omslag, sukker jeg henført og stryker. Stryker og stryker og stryker. Og sukker litt til.

Det gjorde jeg også underveis i lesingen. Jeg brukte uvanlig lang tid på å lese de 100 sidene. Ikke bare skulle omslaget sukkes til og strykes over. Teksten fortjenes å leses litt ekstra. Så jeg sukket, strøk og leste. 

Med nokså tett i tett med skrift, delt inn i mange korte kapitler, alle med navn etter almanakkens merkedager, fortelles en eldre manns historie gjennom et brev til en yngre kvinne. Rosalin. Han bor alene, denne eldre mannen. Hans liv sirkler seg rundt hjemmehjelpen, hennes mann, dataingeniøren, og Asle, den voksne mannen med barnlig sinn. Men først og fremst har han minnene, dette noe han må fortelle til Rosalin før han dør. Han vet ikke hvor lang tid han har igjen, men det nærmer seg, og ringen må sluttes. 

Noen av minnene tar oss med tilbake til krigen, men mest av alt fører minnene hans oss til tapet av hans unge datter. Sorgen og avmaktsfølelsen. Dette katastrofale som endret alt. Nå skal han føre regnskap med sitt liv, sette endelig sluttstrek etter mange års pine, mens han venter på sin egen død.

Jeg brukte en hel uke på denne boken. 100 sider fortonet seg som en murstein. Historien er langt fra medrivende i vanlig forstand, men forfatterens stødige, misunnelsesverdige språk lokker frem leselyst. På nesten uforståelig vis vekkes nysgjerrigheten. Behovet for å finne trådene som leder frem til løsningen. Hvem Rosalin er, hvor soldaten kommer inn i bildet, hva som skjedde med datteren, hvordan det hele henger sammen. Belønningen kommer først på de aller siste sidene.

Så dukker også dette spesielle frem etter endt lesing. Ønsket om å lese boken på nytt, nå som vi vet. Lese mer nøysomt, studere litt nærmere. 

Det blir knapt nok bedre enn det."


Eli R. Gjengstø

ellikkens bokhylle 1.9.2016